6. ฉฏฺฐนโย สมฺปโยควิปฺปโยคปทวณฺณนา

[228] ‘‘ตตฺถา’’ติ อิมินา ‘‘สมฺปโยควิปฺปโยคปทํ ภาเชตฺวา’’ติ เอตฺถ สมฺปโยควิปฺปโยคปทํ ภาชิตํ, สํวณฺเณตพฺพตาย จ ปธานภูตํ ปจฺจามฏฺฐํ, น รูปกฺขนฺธาทิปทนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยํ ลพฺภติ…เป.… เวทิตพฺพ’’นฺติ วตฺวา ปุน ‘‘รูปกฺขนฺธาทีสุ หี’’ติอาทินา ตมตฺถํ วิวรติฯ ตตฺถ น ลพฺภตีติ ‘‘สมฺปยุตฺตํ วิปฺปยุตฺต’’นฺติ วา คเหตุํ น ลพฺภติ, อลพฺภมานมฺปิ ปุจฺฉาย คหิตํ ปฏิกฺเขเปน วิสฺสชฺเชตุํฯ ปฏิกฺเขโปปิ หิ ปุจฺฉาย วิสฺสชฺชนเมวฯ ตถา หิ ยมเก (ยม. 1.ขนฺธยมก.59-61) ‘‘ยสฺส รูปกฺขนฺโธ นุปฺปชฺชิตฺถ, ตสฺส เวทนากฺขนฺโธ นุปฺปชฺชิตฺถา’’ติ ปุจฺฉาย ‘‘นตฺถี’’ติ วิสฺสชฺชิตํฯ เตน ปเนตฺถ รูปธมฺเมสุ สมฺปโยคฏฺโฐ น ลพฺภตีติ อยมตฺโถ ทสฺสิโต โหติฯ อลพฺภมานมฺปิ สมฺปโยคปทํ คหิตนฺติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพตฺถาติ รูปกฺขนฺธเวทนากฺขนฺธาทีสุฯ เอเตสนฺติ รูปนิพฺพานานํฯ วิสภาคตาติ อตํสภาคตาฯ เอกุปฺปาทาทิภาโว หิ สมฺปโยเค สภาคตา, น สงฺคเห วิย สมานสภาคตา, ตสฺมา เอกุปฺปาทาทิภาวรหิตานํ รูปนิพฺพานานํ สา เอกุปฺปาทาทิตา วิสภาคตา วุตฺตาฯ ตทภาวโตติ ตสฺสา วิสภาคตาย เอกุปฺปาทาทิตาย อภาวโตฯ วิปฺปโยโคปิ นิวาริโต เอว โหติ, วิสภาโค ภาโว วิปฺปโยโคติ วุตฺโตวายมตฺโถติฯ ‘‘จตูสุ หี’’ติอาทินา วุตฺตเมวตฺถํ ปากฏตรํ กโรติฯ ตตฺถ เตสํ เตหีติ จ อรูปกฺขนฺเธ เอว ปรามสติฯ วิสภาคตา จ โหติ รูปนิพฺพาเนสุ อวิชฺชมานตฺตาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘น จ รูเปกเทสสฺสา’’ติอาทิฯ เตเนวาติ จตุกฺขนฺธสภาคตฺตา เอวฯ

ตีหิ วิญฺญาณธาตูหีติ ฆานชิวฺหากายวิญฺญาณธาตูหิ วิปฺปยุตฺเต อนารมฺมณมิสฺสเก รูปธมฺมมิสฺสเก ธมฺเม ทีเปติ รูปภโวติ โยชนาฯ ปญฺจหีติ จกฺขุวิญฺญาณาทีหิ ปญฺจหิ วิญฺญาณธาตูหิฯ เอกาย มโนธาตุยาฯ น สมฺปยุตฺเตติ น สมฺปยุตฺเต เอวฯ ตถา หิ ‘‘วิปฺปยุตฺเต อโหนฺเต สตฺตหิปิ สมฺปยุตฺเต สตฺตปิ วา ตา’’ติ วุตฺตํฯ เตนาติ วิปฺปยุตฺตตาปฏิกฺเขเปนฯ ตาหีติ สตฺตวิญฺญาณธาตูหิฯ สมฺปยุตฺเต ทีเปนฺตีติ สมฺปยุตฺเต ทีเปนฺติเยว, น สมฺปยุตฺเต เอวาติ เอวมวธารณํ คเหตพฺพํฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ สมฺปยุตฺเต เวทนาทิเกฯ สมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตภาเวหิ นวตฺตพฺพํ, ตํเยว วิญฺญาณธาตุสตฺตกํฯ สมฺปยุตฺตภาเวน นวตฺตพฺพานิ สมฺปยุตฺตนวตฺตพฺพานิ, ภินฺนสนฺตานิกานิ, นานากฺขณิกานิ จ อรูปานิปิ ธมฺมชาตานิฯ อนารมฺมณมิสฺสกสพฺพวิญฺญาณธาตุตํสมฺปยุตฺตา ธมฺมายตนาทิปเทหิ ทีเปตพฺพา, อนารมฺมณมิสฺสกสพฺพวิญฺญาณธาตุโย อเจตสิกาทิปเทหิ ทีเปตพฺพา, ตทุภยสมุทายา ทุกฺขสจฺจาทิปเทหิ ทีเปตพฺพาติ เวทิตพฺพาฯ

ยทิ เอวนฺติ ยทิ อนารมฺมณมิสฺสานํ ธมฺมานํ วิปฺปโยโค นตฺถิฯ อนารมฺมณมิสฺโสภยธมฺมาติ รูปนิพฺพานสหิตสพฺพวิญฺญาณธาตุตํสมฺปยุตฺตธมฺมาฯ ขนฺธาทีเหวาติ ขนฺธายตนธาตูหิ เอว, น อรูปกฺขนฺธมตฺเตนฯ อรูปกฺขนฺเธเยว ปน สนฺธาย ‘‘เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา’’ติ วุตฺตนฺติ นายํ โทโสติ ทสฺเสติฯ ตเทกเทสาติ ‘‘อนารมฺมณมิสฺสา’’ติอาทินา วุตฺตธมฺมสมุทายสฺส เอกเทสาฯ ตเทกเทสญฺญสมุทายาติ ตสฺเสว ยถาวุตฺตสฺส สมุทายสฺส เอกเทสา หุตฺวา อญฺเญสํ อวยวานํ รูปกฺขนฺธาทีนํ สมุทายภูตาฯ วิภาคาภาวโตติ เภทาภาวโตฯ เภโทติ เจตฺถ อจฺจนฺตเภโท อธิปฺเปโตฯ น หิ สมุทายาวยวานํ สามญฺญวิเสสานํ วิย อจฺจนฺตเภโท อตฺถิ เภทาเภทยุตฺตตฺตาฯ เตสํ อจฺจนฺตเภทเมว หิ สนฺธาย ‘‘สมุทายนฺโตคธานํ เอกเทสานํ น วิภาโค อตฺถี’’ติ สงฺคเหปิ วุตฺตํฯ เตนาติ อวิภาคสพฺภาวโต สภาควิสภาคตฺตาภาเวนฯ

เตสนฺติ อนารมฺมณมิสฺสกสพฺพวิญฺญาณธาตุอาทีนํ ฯ เต จ อกุสลาพฺยากตาฯ เตสนฺติ กุสลากุสลาพฺยากตธมฺมานํฯ ตสฺมาติ ยสฺมา วิภตฺตสภาวานํ น เตสํ สมุทาเยกเทสาทิภาโว, ตสฺมาฯ ยสฺมา ปน กุสลาทโย เอว ขนฺธาทโยติ ขนฺธาทิอามสเนน สมุทาเยกเทสาทิภาโว อาปนฺโน เอวาติ วุตฺตนเยน วิปฺปโยคาภาโว โหติ, ตสฺมา ตํ ปริหรนฺโต ‘‘ขนฺธาทีนิ อนามสิตฺวา’’ติอาทิมาหฯ เตสนฺติ กุสลาทีนํฯ อญฺญมญฺญวิปฺปยุตฺตตา วุตฺตา ‘‘กุสเลหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา’’ติอาทินาฯ สพฺเพสูติ ทุติยาทิสพฺพปญฺเหสุฯ

ฉตฺติํสาย ปิฏฺฐิทุกปเทสุ วีสติ ทุกปทานิ อิมสฺมิํ นเย ลพฺภนฺติ, อวสิฏฺฐานิ โสฬเสวาติ อาห ‘‘โสฬสาติ วตฺตพฺพ’’นฺติฯ ตโต เอว ‘‘เตวีสปทสต’’นฺติ เอตฺถ ‘‘เตวีส’’นฺติ อิทญฺจ ‘‘เอกวีส’’นฺติ วตฺตพฺพนฺติ โยชนาฯ สพฺพตฺถาติ สพฺพปญฺเหสุฯ เอกกาเลกสนฺตานานํ ภินฺนกาลภินฺนสนฺตานานญฺจ อเนเกสํ ธมฺมานํ สมุทายภูตา สงฺขารกฺขนฺธธมฺมายตนธมฺมธาตุโยติ อาห ‘‘กาลสนฺตาน…เป.… ธาตูน’’นฺติฯ เอกเทสสมฺมิสฺสาติ จิตฺติทฺธิปาทาทินา อตฺตโน เอกเทเสเนว ขนฺธนฺตราทีหิ สมฺมิสฺสา อิทฺธิปาทาทโย, อนารมฺมเณหิ รูปนิพฺพาเนหิ จ อสมฺมิสฺสาฯ สมานกาลสนฺตาเนหีติ เอกกาลสนฺตาเนหิ กาลสนฺตานเภทรหิเตหิ เอกเทสนฺตเรหิ, สงฺขารกฺขนฺธาทีนํ เอกเทสนฺตเรหิ, สงฺขารกฺขนฺธาทีนํ เอกเทสวิเสสภูเตหิ สติปฏฺฐานสมฺมปฺปธานสญฺญากฺขนฺธาทีหิ วิภตฺตา เอว สมุทยสจฺจาทโย สมฺปโยคีวิปฺปโยคีภาเวน, รูปกฺขนฺธาทโย วิปฺปโยคีภาเวน คหิตาติ โยชนาฯ เตหิ สมุทยสจฺจาทีหิฯ เต สญฺญากฺขนฺธาทโยฯ เกหิจิ สหุปฺปชฺชนารเหหิ เอกเทสนฺตเรหิ วิภตฺเตหิฯ น หิ สงฺขารกฺขนฺธาทิปริยาปนฺนตฺเตปิ สมุทยสจฺจาทโย มคฺคสจฺจาทีหิ สมฺปโยคํ ลภนฺติฯ เตสนฺติ เวทนากฺขนฺธสญฺญากฺขนฺธาทีนํฯ เอกุปฺปาทา…เป.… วิสภาคตา จาติ เอกุปฺปาทาทิตาสงฺขาตา ยถารหํ สภาคตา วิสภาคตา จฯ เตน ยถาวุตฺตการเณน สมฺปโยคสฺส วิปฺปโยคสฺส จ ลภนโตฯ

ภินฺนกาลานํ สมุทายีนํ สมุทายา ภินฺนกาลสมุทายาฯ วตฺตมานา จ เอกสฺมิํ สนฺตาเน เอเกกธมฺมา วตฺตนฺติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา เอตเทว, ตสฺมาฯ เตสํ เวทนากฺขนฺธาทีนํ วิภชิตพฺพสฺส เอกเทสภูตสฺส อภาวโตฯ สุขินฺทฺริยาทีนิ เวทนากฺขนฺเธกเทสภูตานิปิฯ

เตน วิภาคากรเณน ฯ ยทิ สมานกาลสฺส วิภชิตพฺพสฺส อภาวโต จกฺขุวิญฺญาณธาตาทโย วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส วิภาคํ น กโรนฺติ, อถ กสฺมา ‘‘จกฺขุวิญฺญาณธาตุ…เป.… มโนวิญฺญาณธาตุ โสฬสหิ ธาตูหิ วิปฺปยุตฺตา’’ติ วุตฺตนฺติ โจทนํ มนสิ กตฺวา อาห ‘‘ขนฺธายตน…เป.… วิปฺปยุตฺตาติ วุตฺต’’นฺติฯ เอวเมวนฺติ ยถา ธาตุวิภาเคน วิภตฺตสฺส วิญฺญาณสฺส, เอวเมวํฯ

[235] ตํสมฺปโยคีภาวนฺติ เตหิ ขนฺเธหิ สมฺปโยคีภาวํฯ ยถา หิ สมานกาลสนฺตาเนหิ เอกจิตฺตุปฺปาทคเตหิ เวทนาสญฺญาวิญฺญาณกฺขนฺเธหิ สมุทยสจฺจสฺส สมฺปยุตฺตตา, เอวํ ภินฺนสนฺตาเนหิ ภินฺนกาเลหิ จ เตหิ ตสฺส วิปฺปยุตฺตตาติ อาห ‘‘เอวํ ตํวิปฺปโยคีภาวํ…เป.… น วุตฺต’’นฺติฯ วิสภาคตานิพนฺธสฺส วิภาคสฺส อภาเวน อวิภาเคหิ เตหิ ตีหิ ขนฺเธหิฯ วิภาเค หีติอาทินา ตเมวตฺถํ ปากฏตรํ กโรติฯ วิภาครหิเตหีติ สมานกาลสนฺตาเนหิ เอกจิตฺตุปฺปาทคตตฺตา อวิภตฺเตหิ เวทนากฺขนฺธาทีหิ น ยุตฺตํ วิปฺปยุตฺตนฺติ วตฺตุํฯ เตนาห ‘‘วิชฺชมาเนหิ…เป.… ภาวโต’’ติฯ ตตฺถ วิชฺชมานสฺส สมานสฺส สมานชาติกสฺสาติ อธิปฺปาโยฯ น หิ วิชฺชมานํ รูปารูปํ อญฺญมญฺญสฺส วิสภาคํ น โหติฯ อนุปฺปนฺนา ธมฺมา วิยาติ อิทํ วิสทิสุทาหรณทสฺสนํฯ ยถา ‘‘อนุปฺปนฺนา ธมฺมา’’ติ อนาคตกาลํ วุจฺจตีติ อามฏฺฐกาลเภทํ, เอวํ ยํ อามฏฺฐกาลเภทํ น โหตีติ อตฺโถฯ อุทฺธริตพฺพํ เทสนาย เทเสตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติฯ วิชฺชมานสฺเสว วิชฺชมาเนน สมฺปโยโค, สมฺปโยคารหสฺเสว จ วิปฺปโยโคติ อตฺถิภาวสนฺนิสฺสยา สมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตตาติ อาห ‘‘ปจฺจุปฺปนฺนภาวํ นิสฺสายา’’ติฯ เตเนวาห ‘‘อวิชฺชมานสฺสา’’ติอาทิฯ ตญฺจาติ อุทฺธรณํฯ

วิภาครหิเตหีติ วิสภาคตาภาวโต อวิภาเคหิฯ อนามฏฺฐกาลเภเทติ อนามฏฺฐกาลวิเสเสฯ อวิชฺชมานสฺส…เป.… สมฺปโยโค นตฺถีติ เอเตน ปาริเสสโต วิชฺชมานสฺส จ วิชฺชมาเนน สมฺปโยโค ทสฺสิโตฯ

อวิชฺชมานตาทีปเก เภเท คหิเตติ ยถาคหิเตสุ ธมฺเมสุ เตหิ วิปฺปโยคีนํ อวิชฺชมานภาวทีปเก เตสํเยว วิเสเส ‘‘อรูปภโว เอเกน ขนฺเธน ทสหายตเนหิ โสฬสหิ ธาตูหิ วิปฺปยุตฺโต’’ติอาทินา (ธาตุ. 246) คหิเต เตเนว รุปฺปนาทินา เภเทน เตสํ อญฺญมญฺญํ วิสภาคตาปิ คหิตา เอวาติ วิปฺปโยโค โหตีติ โยชนาฯ เภเท ปน อคฺคหิเต เตน เตน คหเณนาติ ยถาวุตฺเต อวิชฺชมานตาทีปเก วิเสเส, วิสภาเค วา อคฺคหิเต ‘‘เวทนา, สญฺญา, สงฺขารกฺขนฺโธ ตีหิ ขนฺเธหิ เอเกนายตเนน สตฺตหิ ธาตูหิ สมฺปยุตฺโต’’ติอาทินา เตน เตน คหเณน สภาคตาทีปเนน วิสภาคตาย อคฺคหิตตฺตา สภาคตาว โหติฯ ตถา จ สติ สภาคตฺเต กา ปเนตฺถ สภาคตาติ อาห ‘‘วิชฺชมานตาย…เป.… โหตี’’ติฯ ตสฺสาติ สภาคตายฯ ตสฺมาติ วิสภาคตาย อลพฺภมานตฺตา, สภาคตาย จ ลพฺภมานตฺตาฯ

[262] วิตกฺโก วิยาติ สวิตกฺกสวิจาเรสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ วิตกฺโก วิยฯ โส หิ วิตกฺกรหิตตฺตา อวิตกฺโก วิจารมตฺโต จฯ เตนาห ‘‘โกฏฺฐาสนฺตรจิตฺตุปฺปาเทสุ อลีนา’’ติฯ ตโต เอว โส อปฺปธาโน, ทุติยฌานธมฺมา เอเวตฺถ ปธานาติ อาห ‘‘เย ปธานา’’ติฯ เตเนวาติ สวิตกฺกสวิจาเรสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ วิตกฺกสฺส อวิตกฺกวิจารมตฺตคฺคหเณน อิธ อคฺคหิตตฺตา, วิตกฺกตฺติเก ทุติยราสิเยว จ อธิปฺเปตตฺตาฯ อนนฺตรนเยติ สมฺปยุตฺเตนวิปฺปยุตฺตปทนิทฺเทเสฯ สมุทยสจฺเจน สมานคติกา สทิสปฺปวตฺติกาฯ อิตีติ อิมินา การเณนฯ เต อวิตกฺกวิจารมตฺตา ธมฺมา น คหิตา, สมุทยสจฺจํ วิย น เทสนารุฬฺหาฯ น สวิตกฺกสวิจาเรหิ สมานคติกาติ โยชนาฯ ยทิ หิ เต สวิตกฺกสวิจาเรหิ สมานคติกา สิยุํ, ‘‘อวิตกฺกวิจารมตฺเตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา, เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา, เต ธมฺมา น เกหิจิ ขนฺเธหิ, น เกหิจิ อายตเนหิ, เอกาย ธาตุยา วิปฺปยุตฺตา’’ติ วตฺตพฺพา สิยุํฯ ยสฺมา ปน เต สมุทยสจฺเจน สมานคติกาฯ ยถา หิ เย สมุทยสจฺเจน สมฺปยุตฺเตหิ วิปฺปยุตฺตา, เตสํ เกหิจิ วิปฺปโยคํ วตฺตุํ น สกฺกา, เอวํ เตหิปิ ฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘สมุทยสจฺจาทีนี’’ติอาทิฯ ทสโม…เป.… วุตฺโตติ เอตฺถ ทสมนเย เตหิ อวิตกฺกวิจารมตฺเตหิ วิปฺปยุตฺเตหิ วิปฺปยุตฺตานํ โสฬสหิ ธาตูหิ วิปฺปโยโค วุตฺโต, โอสานนเย เตหิ วิปฺปยุตฺตานํ อฏฺฐารสหิ ธาตูหิ สงฺคโห จ วุตฺโตติ ตสฺมา น เต สวิตกฺกสวิจาเรหิ สมานคติกาติ ทสฺเสติฯ

วิตกฺกสหิเตสูติ สหวิตกฺเกสุฯ เตสูติ อวิตกฺกวิจารมตฺเตสุ สห วิตกฺเกน ทุติยชฺฌานธมฺเมสุ, ‘‘อวิตกฺกวิจารมตฺตา’’ติ คหิเตสุ วุตฺเตสูติ อตฺโถฯ สพฺเพปิ เตติ ทุติยชฺฌานธมฺมา วิตกฺโก จาติ สพฺเพปิ เต ธมฺมา สกฺกา วตฺตุํฯ ตถา หิ สมฺปโยควิปฺปโยคปทนิทฺเทเส ‘‘อวิตกฺกวิจารมตฺตา ธมฺมา เอเกน ขนฺเธน เอเกนายตเนน เอกาย ธาตุยา เกหิจิ สมฺปยุตฺตา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ เอเกน ขนฺเธนาติ สงฺขารกฺขนฺเธนฯ โส หิ สมุทาโยติ ‘‘อวิตกฺกวิจารมตฺตา ธมฺมา’’ติ วุตฺตธมฺมสมุทาโยฯ นนุ วิตกฺโกเปตฺถ ธมฺมสงฺคหํ คโต, โส จ วิจารโต อญฺเญนปิ สมฺปยุตฺโตติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘น หิ ตเทกเทสสฺส…เป.… โหตี’’ติฯ ยถาติอาทินา ตเมวตฺถํ อิทฺธิปาทนิทสฺสเนน วิภาเวติฯ ตสฺสตฺโถ – ยถา อิทฺธิปาทสมุทายสฺส เอกเทสภูตานํ ฉนฺทิทฺธิปาทาทีนํ ตีหิ ขนฺเธหิ สมฺปโยโค วุตฺโต, ตํสมุทายสฺส น โหติ, เอวํ อิธาปิ วิตกฺกสฺส อญฺเญหิ สมฺปโยโค อวิตกฺกวิจารมตฺตสฺส สมุทายสฺส น โหตีติฯ

ยทิ เอวํ ‘‘อิทฺธิปาโท ทฺวีหิ ขนฺเธหิ สมฺปยุตฺโต’’ติอาทิ น วตฺตพฺพนฺติ เจ? โน น วตฺตพฺพนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยถา ปนา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ เตสูติ อิทฺธิปาเทสุฯ สมุทายสฺสาติ อิทฺธิปาทสมุทายสฺสฯ เตหิ เวทนากฺขนฺธาทีหิ สมฺปยุตฺตตา วุตฺตา ‘‘อิทฺธิปาโท ทฺวีหิ ขนฺเธหิ สมฺปยุตฺโต’’ติอาทินาฯ เตนาติ วิจาเรนฯ น หีติอาทินา ยถาธิคตธมฺมานํ สมฺปยุตฺตตาย นวตฺตพฺพาภาวํ อุทาหรณทสฺสนวเสน วิภาเวติฯ เกจิ วิจิกิจฺฉา ตํสหคตา จ โมหวชฺชา โมเหน สมฺปยุตฺตา, เกจิ อสมฺปยุตฺตาฯ โมเหนาติ วิจิกิจฺฉาสหคตโมหเมว สนฺธาย วทติฯ อิติ อิมินา การเณน น สมุทาโย เตน โมเหน สมฺปยุตฺโตฯ อญฺโญ โกจิ ธมฺโม เหตุภาโว นาปิ อตฺถิ, เยน เหตุนา โส ทสฺสเนนปหาตพฺพเหตุโกติ วุตฺโต สมุทาโยฯ เอวนฺติ อิมินา นเยน ‘‘ภาวนา…เป.… โยปิ สมฺปยุตฺตา’’ติ นวตฺตพฺพตาย นิทสฺเสตพฺพาติ อตฺโถฯ เอวนฺติ ยถา ทสฺสเนนปหาตพฺพเหตุกสมุทายสฺส สมฺปยุตฺตตา น วตฺตพฺพา, เอวํ เยน ธมฺเมน อวิตกฺก…เป.… สิยา, ตํ น นตฺถิฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อวิตกฺกวิจารมตฺเตสุ โกจิปิ วิจาเรน อสมฺปยุตฺโต นตฺถิ, ตสฺมาฯ

เตติ อวิตกฺกวิจารมตฺตา ธมฺมาฯ เอกธมฺเมปิ…เป.… กโต ยถา ‘‘อปฺปจฺจยา ธมฺมา อสงฺขตา ธมฺมา’’ติฯ

ฉฏฺฐนยสมฺปโยควิปฺปโยคปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สตฺตมนโย สมฺปยุตฺเตนวิปฺปยุตฺตปทวณฺณนา

[306] เตหิ สมุทยสจฺจาทีหิ ขนฺธตฺตยขนฺเธกเทสาทิเก สมฺปยุตฺเต สติปิ, สมฺปยุตฺเตหิ จ วิปฺปยุตฺเต รูปนิพฺพานาทิเก ตทญฺญธมฺเม สติปิ วิปฺปโยคาภาวโตฯ สงฺเขเปน วุตฺตมตฺถํ วิตฺถาเรน ทสฺเสตุํ ‘‘น หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตโต โลภสหคตจิตฺตุปฺปาทโต อญฺญธมฺมานํ อวสิฏฺฐานํ กุสลากุสลาพฺยากตธมฺมานํ ขนฺธาทีสุ เกนจิ วิปฺปโยโค น หิ อตฺถิ ขนฺธปญฺจกาทีนํ สงฺคณฺหนโต เตสํฯ เต เอว จิตฺตุปฺปาทาติ เต โลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา เอวฯ ตทญฺญธมฺมานนฺติ ตทญฺญธมฺมานมฺปีติ ปิ-สทฺทโลโป ทฏฺฐพฺโพฯ ตถาติ อิมินา น จ เต เอว ธมฺมา อฑฺฒทุติยายตนธาตุโย, อถ โข เต จ ตโต อญฺเญ จาติ อิมมตฺถํ อุปสํหรติฯ

นนุ ตทญฺญภาวโต เอว เตหิ อิตเรสํ วิปฺปโยโค สิทฺโธติ อาห ‘‘น จา’’ติอาทิฯ ตทญฺญสมุทาเยหีติ ตโต โลภสหคตจิตฺตุปฺปาทโต อญฺญสมุทาเยหิ อญฺเญ โลภสหคตา ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา น โหนฺติฯ กสฺมา? สมุทาเย…เป.… วิปฺปโยคาภาวโตฯ ตสฺสตฺโถ – สมุทาเยน โลภสหคตตทญฺญธมฺมราสินา เอกเทสานํ โลภสหคตธมฺมานํ วิปฺปโยคาภาวโต, ตถา เย เอกเทสา หุตฺวา อญฺเญสํ อวยวานํ สมุทายภูตา, เตสญฺจ สมุทาเยน วิปฺปโยคาภาวโตติฯ อเนน สมุทาเยน อวยวสฺส สมุทายสฺส อวยเวน จ ตสฺส น วิปฺปโยโค, อวยวสฺเสว ปน อวยเวนาติ ทสฺเสติฯ เอส นโยติ ยฺวายํ สมุทยสจฺเจ วุตฺโต วิธิ, เอเสว มคฺคสจฺจสุขินฺทฺริยาทีสุ อรูปกฺขนฺเธกเทสตฺตา เตสนฺติ ทสฺเสติฯ นิรวเสเสสูติ อพหิกตวิตกฺเกสุฯ วิตกฺโก หิ สมุทายโต อพหิกโตฯ ‘‘โส หิ สมุทาโย’’ติอาทิโก วุตฺตนโย ลพฺภตีติ อาห ‘‘อคฺคหเณ การณํ น ทิสฺสตี’’ติฯ